"ในบรรดาคำอธิบายเรื่องความรักนั้น ข้าพเจ้ายังไม่พบคำอธิบายของใครได้ดีเท่ากับของ Mr. Descartes นักปราชญ์ชาวฝรั่งเศส ซึ่งได้วางหลักไว้อย่างชัดแจ้งว่า ความรักคืออะไร เพียงไหนจึงจะเรียกว่าความรัก
เดสการ์ด ได้วางหลักเรื่องความรักไว้ว่า.......
การที่เราชอบคนใดคนหนึ่ง เรายังไม่ควรใช้คำว่า "รัก" ทันที เพราะยังมีอีกหลายชั้นกว่าจะถึงความรัก และที่เราจะรู้ว่าชั้นไหนจึงจะถึงเขตต์ความรักนั้น เราต้องเทียบกับตัวเราเอง
สมมตว่า เราชอบคนๆหนึ่ง แต่เรายังชอบน้อยกว่าตัวเอง เรายินดีที่จะทำประโยชน์ให้แก่คนนั้น แต่เรายังไม่ยอมเสียประโยชน์ของเรา ดั่งนี้ไม่ใช่ความรัก เป็นแต่เราชอบพอ ซึ่งนับว่าเป็นขั้นต้นหรือชั้นต่ำที่สุด
คราวนี้สมมตว่า เราชอบคนๆหนึ่ง เราชอบเท่ากับตัวเราเอง เรายินดีที่จะให้ความสุขแก่คนๆนั้นเท่ากับตัวเราเอง เรายินดีที่จะรักษาผลประโยชน์ของคนๆนั้น เท่ากับประโยชน์ของตัวเราเองดังนี้ ก็ยังมิใช่ความรัก เป็นแต่เพียงความเป็นมิตรหรือเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า "มิตรภาพ" หรือภาษาอังกฤษเรียกว่า " Friendship" และฝรั่งเศสเรียกว่า "Amitie" เป็นขั้นที่สองคือสูงขึ้นมาหน่อย
คราวนี้สมมตว่า เราชอบใครคนหนึ่ง ซึ่งเราชอบยิ่งกว่าตัวเราเองและเรายินดีที่จะสละประโยชน์ส่วนตัวเราเพื่อประโยชน์แก่คนๆนั้น เรายินดีรับทุกข์เสียเองเพื่อให้คนนั้นได้รับความสุข เรายินดีสละชีวิตของเราเองเพื่อความเป็นอยู่ของคนนั้น รวมใจความว่า เราชอบคนๆนั้นมากกว่าตัวเราเอง เช่นนี้แหละจึงจะเรียกว่า "รัก"
รวมใจความว่า... การที่เราชอบใครคนหนึ่งมากว่าตัวเราเอง จึงจะเรียกว่ารักได้ ถ้าเรายังชอบน้อยกว่าตัวเราเอง หรือเท่ากับตัวเรานั้น จะเรียกว่ารักไม่ได้เลย เพราะฉะนั้น หากใครที่ร้องว่ารักชาติ.... ถ้ายังไม่พร้อมที่จะสละสรรพสิ่งทั้งหลาย รวมทั้งชีวิตส่วนตัวให้แก่ชาติแล้ว จะเรียกว่ารักชาติไม่ได้เลยเป็นอันขาด ....
พลตรีหลวงวิจิตรวาทการ...
